Wyprzedzić autyzm…

Według najnowszych, oficjalnych danych Centrum Kontroli Chorób w Stanach Zjednoczonych już 1 na 68 dzieci ma zaburzenia ze spektrum autyzmu. Zaburzenia te stanowią jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności u dzieci, a w późniejszym wieku u dorosłych. Koszty opieki nad dorosłymi osobami z autyzmem są bardzo wysokie, stąd istnieje konieczność podejmowania działań ukierunkowanych na jak najwcześniejsze wykrywanie tych zaburzeń rozwojowych oraz ich profilaktykę, aby w jak największym stopniu ograniczyć ich skutki społeczne. Wymaga to tworzenia odpowiednich programów zdrowotnych. Stąd rozwijany dotychczas na niewielką skalę przez Fundację SYNAPSIS Program wczesnego wykrywania autyzmu u niemowląt i małych dzieci powinien stać się programem ogólnopolskim.

Monitorowanie rozwoju dziecka w wieku 24 miesięcy

Rozwój dziecka polega na tym, że niektóre umiejętności powstają na podstawie już nabytych wcześniej umiejętności! Pamiętajcie, że jeśli niepokoi Was rozwój dziecka ZAWSZE warto jest skonsultować się ze specjalistą. Nie czekajcie aż samo przejdzie czy minie, bo tak się nie stanie. Mitem również jest to, że chłopcy mówią później niż dziewczynki.

Rozwijanie kontaktu

Umiejętności dziecka

• Dziecko zaczyna już mieć świadomość, że jest odrębną osobą – przejawia się to w ten sposób, że może zauważać i pokazywać siebie w lustrze, może potrafić rozpoznać siebie na zdjęciu lub filmiku, może się zdarzyć, że wskaże na siebie, często potrafi też dotknąć na polecenie a niekiedy też nazwać poszczególne części ciała – jest to adekwatny powód do nawiązania kontaktu, pokazuje na polecenie, cieszy się tą umiejętnością, chce się pochwalić.
• Ważną dla rozwoju umiejętnością jest „chwalenie” się lub zwracanie na siebie uwagi, dziecko potrafi dołożyć wielu starań w to, by dorosła osoba popatrzyła na nie, zdarza się, że się popisuje, np. tańczy, głośno śpiewa.
• Dziecko może mówić o sobie po imieniu, np. czyje to jest? „Kasi”, może mówić o sobie „ja”, ale mówienie o sobie „ty” lub „chcesz” jest zachowaniem naturalnym w tym wieku.
• Dziecko obserwuje otoczenie, a to co zaobserwuje zaczyna odtwarzać w swojej własnej aktywności, np. „pomagać” przy pracach domowych, np. bawi się w „udawanie”, naśladując czynności z życia codziennego – wycieranie kurzów, używanie odkurzacza, używanie telefonu komórkowego itp. używa patelni lub garnka do gotowania „na niby”.
• Dla 2-latka istotna jest regularność i rutyna, nawet jeśli dziecko nie wyraża tego, podoba mu się zachowanie prawidłowości i rutyn, może być niezadowolone, gdy coś nie dzieje się tak jak zwykle, może o tym zakomunikować, np. „nie chcę wychodzić”, albo „chcę na plac zabaw” lub pokazać zachowaniem, np. stanie się marudne lub nadmiernie pobudzone.
• Często trudnością dla rodziców w sprostaniu wymaganiom dziecka jest to, że dziecko chce, żeby rzeczy działy się teraz – trudniej niż wcześniej odwrócić uwagę dziecka, zachęcić do innej aktywności, ale warto być konsekwentnym i wytrwałym.
• Okres około 24 miesiące życia to dla dziecka okres wyodrębniania własnych granic i prób samostanowienia, może w tym czasie być zaborcze, ambiwalentne – chcieć i nie chcieć jednocześnie, może być zaczepne, humorzaste, może chcieć bardziej niż wcześniej decydować.
• Może być też nieśmiałe w sytuacjach, które wcześniej były dla niego obojętne, może wyrażać obawy, np. bać się zwierząt.
• Podczas zabaw na placu zabaw nadal występuje zabawa równoległa – dziecko obserwuje inne dzieci, ale nie bawi się z nimi, może dochodzić do konfliktów, np. nie odda zabawki lub chce bawić się tą samą, którą ma inne dziecko.
• Próbuje kontrolować swoje otoczenie – znajduje więc różne sposoby, co zrobić by wpłynąć na bliskie osoby, aby coś dostać, zaprosić do wspólnej zabawy, czymś się pochwalić.
• Pojawiają się zalążki empatycznego zachowania – np. niektóre 2-latki potrafią pocieszyć, gdy widzą płaczące dziecko lub same się rozpłakać, podmuchać na zraniony paluszek mamy, podzielić się kawałkiem ciasteczka lub zabawką.

Co możesz robić?

• Zwróć uwagę w jaki sposób dziecko odnosi się do Ciebie, czy spogląda na Ciebie gdy mówi do Ciebie, Ty także patrz na dziecko, gdy do niego mówisz.
• Pozwalaj dziecku angażować się w domowe życie codzienne, zapraszaj do obserwowania a nawet pomagania w codziennych czynnościach.
• Pamiętaj o tym, że nadal ważny jest trójkąt: Ty-Dziecko-Przedmiot, zwróć uwagę, czy wskazując Ci przedmiot dziecko sprawdza czy Ty też widzisz ten przedmiot.
• Pozwól dziecku na przeżywanie emocji – gdy jest rozzłoszczone – znajdź sposób na ekspresję tej emocji i/lub staraj się odwrócić uwagę, gdy jest smutne – może się przytulić, wyżalić, gdy się boi – może się schować lub wtulić w osobę bliską, gdy jest obrażone – może się pozłościć, gdy jest radosne – może się uśmiechać, gdy je boli – pocałuj lub podmuchaj stłuczone miejsce.
• Traktuj emocje poważnie – nie zaprzeczaj mówiąc „to przecież nie bolało”, „to wcale nie było takie straszne”, albo „nie ma się czego bać” – bycie towarzyszem w przeżywaniu emocji buduje relację, sprawia że dzieci w sposób naturalny pokazują emocje i przychodzą się nimi dzielić. Dzieci mają prawo nie radzić sobie z emocjami (my dorośli nie zawsze sobie z nimi radzimy, a co dopiero one!) i mają prawo przyjść z nimi do osób bliskich znaczących (mamy, taty, babci, opiekunki).

Rozwijanie komunikowania się

Rozwój mowy i komunikowania się przypomina trochę toczącą się kulę śniegową – kolejne umiejętności przybywają, gdy pojawiły się poprzednie, dlatego bardzo ważne jest wychwycenie na podstawie wcześniejszych etapów rozwoju dziecka, tych których jeszcze nie nabyło i ich stymulowanie!

Umiejętności dziecka

W wieku 2 lat u dziecka następuje wyraźny postęp w zakresie mowy, rozwój ten dotyczy zarówno ekspresji mowy (czy tego w jaki sposób dziecko wyraża komunikaty), jak i rozumienia mowy.

W zakresie ekspresji mowy:

• Potrafi słownie wyrazić swoje życzenie, używając uproszczeń słów, mimiki i gestów – niektóre źródła podają, że dzieci w wieku dwóch lat mogą używać już nawet 200-500słów.
• Pojawiają się łączenia dwóch wyrazów, co jest próbą budowania zdania np. “mama oć”
• Pojawiają się echolalie dziecięce. Echolalie są naturalnym elementem w rozwoju mowy u dziecka i są etapem przejściowym, nie należy więc martwić się, gdy się pojawią, ale warto pamiętać, że nie powinny trwać zbyt długo. Echolalie  powinny zaniknąć do 3 roku życia. A czym są echolalie? To takie wypowiedzi dziecka, które są – jak echo, powtórzeniem zasłyszanych z otoczenia słów i zdań, charakterystyczne jest to, że naśladowanie nie dotyczy tylko treści, ale też np. intonacji i melodii wypowiedzi. Warto w tym zwrócić uwagę o czym i w jaki sposób mówimy przy dziecku, bo nigdy nie wiemy czy dziecko nie odtworzy usłyszanego „nagrania” w niespodziewanym dla nas momencie.
• W tym wieku dziecko oczarowuje często ilością wypowiadanych słów „po swojemu”, dziecko wymyśla swoiste nazwy i określenia, potrafi np. na wędkę mówić „łowak”. Czasem usłyszymy dość długą pogawędkę przez przyłożony do ucha telefon, ale z całego łańcucha słów zrozumiemy tylko „papa” na koniec J
• Niejeden 2-latek potrafi budować już zdania wielowyrazowe.
• Używa kilku zaimków i wielu czasowników, ale zdecydowanie najbogatszy ma słownik rzeczowników.
• Często mówi o sobie po imieniu.

 W zakresie rozumienia mowy

• Rozumie większość kierowanych do niego prostych poleceń. Po czym to poznać? Komunikacja idzie w parze z rozwojem relacji i kontaktu, dziecku w tym wieku zależy na kontakcie z drugą osobą, dlatego z chęcią wykona wiele kierowanych do niego poleceń, wskaże na polecenie obrazki, przedmioty, powtórzy proste czynności.
• Dziecko zaczyna orientować się, że dany przedmiot może różnie wyglądać, chociaż ma tę samą nazwę, np. każdy pies to pies, chociaż każdy inaczej wygląda.
• Zwykle pierwsze umiejętności związane z rozumieniem komunikatów dotyczą właśnie obszarów: części ciała, obrazków zwierząt w książeczkach i na żywo, czynności życia codziennego, dlatego przeciętny 2-latek pokazuje na polecenie części ciała, wskazuje obrazki zwierząt w prostych książeczkach lub zwierzęta i inne zjawiska na spacerze, pokazuje na polecenie różne przedmioty w domu, np. zegar „tik-tak”, gdzie jest lampa?, gdzie okno? itp.

 Należy pamiętać, że:

• głównymi elementami komunikacji są: kontakt wzrokowy, gestykulacja, zachowanie i mowa werbalna. U 2-latków pojawiają się proste komunikaty słowne, ale nadal ważnymi „komunikatami” są zachowania, kontakt wzrokowy i gesty;
• dziecko „chwali się” – zaobserwuj, w jaki sposób dziecko informuje Cię o swoich osiągnięciach lub sukcesach. Dziecko chcąc pochwalić się, nawiąże z Tobą kontakt wzrokowy, będzie chciało zwrócić na siebie Twoją uwagę i będzie w tym wytrwałe;
• „zwraca na siebie uwagę” – sposoby na zwrócenie na siebie uwagi mogą być różne: piski, krzyki, nawoływania – zwróć uwagę, czy dziecko patrzy Ci w oczy? czy upewnia się, że widzisz jego starania o Twoją uwagę?
• „proszenie” vs „żądanie” – jeśli dziecko próbuje „prosić Cię” byś mu pomógł/pomogła, zwróć uwagę, czy biorąc Cię za rękę nawiązuje z Tobą kontakt wzrokowy, niektóre dzieci ciągną mamę lub tatę za rękę i pokazują na różne sposoby, w czym potrzebują pomocy;
• „informowanie” – dziecko obserwuje świat a wiele rzeczy widzi po raz pierwszy (!), lub są rzeczy, które są tak interesujące, że dziecko dąży do tego, by się z Tobą nimi podzielić, nie robi tego po to, żeby coś otrzymać, robi to po to, żeby Cię poinformować, to kolejne próby nawiązania rozmowy;
• ważne jest to, ile wysiłku kosztuje Cię domyślenie się intencji komunikacyjnej dziecka,  zwróć uwagę zarówno na swoje zachowanie, jak i na zachowanie dziecka – jeśli chodzi o Twoje zachowanie – sprawdź czy za bardzo nie „pomagasz” dziecku, można powiedzieć „rozumiecie się bez słów”, wtedy ono mniej wysiłku wkłada w to, żeby Ci coś wytłumaczyć, o co mu chodzi, w przypadku zachowania dziecka – sprawdź czy dziecko jest wytrwałe w próbach skomunikowania się z Tobą.

Co możesz robić?

• Zanotuj, jakie słowa wypowiada Twoje dziecko, zapisz jeśli wypowiada je w formie zniekształconej i tylko Ty wiesz, co tak naprawdę oznaczają. Często przy prawidłowym rozwoju mowy u dziecka pojawia się faza, w której dziecko próbuje się intensywnie skomunikować z otoczeniem, mówi wtedy wiele słów, często niezrozumiałych. Bądź subtelnym “tłumaczem” swojego dziecka, gdyż tylko mama (tata, babcia, opiekunka) są w stanie rozszyfrować, co dziecko tak naprawdę powiedziało.
• Jeśli słów jest zbyt wiele, żeby je wszystkie zanotować – nagraj filmik, którego tematem jest komunikacja Twojego dziecka, postaraj się aby na nagraniu były wszystkie elementy dotyczące komunikacji – kontakt wzrokowy, użycie palca wskazującego i innych gestów, (np. papa, jaki duży, boli głowa, tany-tany, wysyłanie buziaka, itp.), mowa swoista, echolalie, wypowiedzi spontaniczne wyrażające prośbę, informowanie Cię o czymś i inne.
• Pozwalaj dziecku na wskazywanie palcem – to istotna umiejętność, zwróć uwagę, czy dziecko wyodrębnia palec wskazujący i używa go do pokazywania tego, co chce od Ciebie dostać. Jeśli dziecko nie pokazuje palcem, sprawdź – może pokazuje całą ręką, albo innym palcem niż wskazujący, a może pozostaliście na etapie, że dziecko innym zachowaniem potrafi spowodować, że coś dostanie. Pokazywanie palcem przestaje być tak intensywne, gdy dziecko potrafi już powiedzieć w sposób zrozumiały to, co chciałoby pokazać. W wieku dwóch lat zazwyczaj są to równoległe czynności dziecko mówi i pokazuje palcem naraz.
• Wykorzystuj do zabawy historie z życia wzięte – opowiadaj o tym, co na zdjęciu, filmiku z życia rodzinnego.
• Mów do dziecka prostym językiem, nie musisz przesadnie zdrabniać wyrazów, choć dla typowo rozwijającego się dziecka nie ma to większego znaczenia.
• Jeśli natomiast zauważyłeś opóźnienie w rozwoju mowy – staraj się używać jednolitego języka, prostych niezdrobniałych słów, pomagaj dziecku dodając do komunikatu prosty gest.
• Dąż do tego, aby przy przekazywaniu komunikatu starać się być w zasięgu wzroku dziecka i nawiązywać z nim naturalny kontakt wzrokowy.
• wiek 2 lata kojarzy się często z okresem buntu u dzieci, rzeczywiście może się u dzieci pojawić częstsze słowo „nie” – ten etap jest potrzebny w rozwoju dziecka chociaż czasem niezbyt miły dla rodziców. Dla dzieci komunikat „nie”, „nie chcę” jest  próbą ustanowienia własnych granic i pokazania się jako odrębnej osoby. Żeby zaspokoić istotną dla dziecka potrzebę – staraj się dawać wybór (chcesz taką książeczkę czy taką, chcesz tę bluzkę czy tę, chcesz pójść tą drogą czy tą? który widelec – ten czy ten?), uznaj czasem spokojnie, że dziecko naprawdę czegoś nie chce. W przypadku nasilonych buntów – staraj się przekierować uwagę zanim bunt się w ogóle pojawi – możesz mieć w zanadrzu pewne niespodzianki, które ułatwią wyjść z tarapatów, np. książeczkę, ulubioną zabawkę, pacynkę, ewentualnie smakołyk.
• Niezależnie kiedy rozpoczniesz przeprowadzanie z dzieckiem “treningu czystości”, czyli odzwyczajanie dziecka od pieluchy i naukę załatwiania się do toalety, pamiętaj, żeby odbywało się to w atmosferze spokoju i akceptacji, dobrą praktyką jest uczenie dziecka załatwiania potrzeb fizjologicznych od razu w łazience.

Rozwijanie zabawy

Dla dziecka w wieku dwóch lat wszystkie czynności są ważnym dla rozwoju elementem. Od prostych manipulacji po złożone odwzorowywanie, a nawet pierwsze twórcze czynności. Od tego momentu zabawa jest ilustracją, w jaki sposób dzieci spostrzegają otaczającą je rzeczywistość. Obserwowanie tego, w jaki sposób dziecko się bawi daje nam więc informację, co je w świecie interesuje, co zauważają, jakie rzeczy, sprawy mają dla dzieci znaczenie. U dwulatka w zabawie pojawiają się czynności życia dorosłych w wersji mini, dlatego najbardziej widoczne zaczynają być zabawy naśladowcze, z wykorzystaniem małych rekwizytów, przedmiotów życia codziennego, stąd upodobanie dzieci do zabaw nakrętkami, pudełkami, szperania w szufladach, szafkach, „pomaganie” w  czynnościach codziennych, szczególnie w kuchni, ciekawość we wszystkich obszarach.

Umiejętności dziecka

• Tuli do siebie misia, lalkę lub inne zabawki, tak jak mama przytula dziecko.
• Naśladuje w zabawie proste czynności dorosłych np. usypia, karmi lalkę.
• W zabawie pokierowanej przez dorosłego być może pokaże jak się gotuje, bada u lekarza, albo jak się przewozi towary ciężarówką.
• Lubi wszelkie zabawy ruchowe – potrafi już biegać, chętnie bawi się piłką – nawet toczy i kopie, wspina się na schody (w tym wieku zazwyczaj trzyma się poręczy wchodzi i schodzi krokiem dostawnym), zainteresuje się zjeżdżalną i drabinką na placu zabaw, może nawet umieć chodzić tyłem!.
• W zabawie klockami zbuduje wieżę z 6 klocków, może próbować naśladować budowanie pociągu lub mostu.
• Dziecko w wieku około dwóch lat może zainteresować się już rysowaniem, czyli chętnie sięgnie po ołówek, ale z pewnością nie ograniczy się tylko do kartki papieru, z całą pewnością zacznie bazgrać też po ścianie, drzwiach – warto być przygotowanym na tę radosną twórczość,
• Dziecko dwuletnie może już zainteresować się zabawkami typu sorter, ale proszę nie wymagać za wiele,  jest sukcesem gdy uda się wrzucić 3 figury według kształtów (po demonstracji).

Co możesz robić?

• Pamiętaj, żeby stale poświęcać dziecku wiele czasu na wspólną zabawę. Nawet jeśli dziecko potrafi już zająć się samo – nie zaniechaj czasu na wspólną relację – codziennie zaproponuj dziecku masażyki, wspólną zabawę, oglądanie książeczki itp.
• Pamiętaj, że dla prawidłowego rozwoju dziecka nie należy wprowadzać jeszcze do zabawy tabletu lub gier na telefonie komórkowym, chociaż dziecko bywa absorbujące to warto wykorzystać jego ekspresję pamiętając, że najważniejsze dla jego rozwoju jest bycie w zabawie z ludźmi (relacja i kontakt) oraz przedmiotami (manipulacja, konstruowanie, zabawa tematyczna).
• Nie konkuruj z telewizorem, jeśli jesteś właśnie w zabawie z dzieckiem zadbaj o to, żeby telewizor nie zabierał ani Tobie ani dziecku uwagi, co innego muzyka – wspólne słuchanie muzyki może być dla Was obojga bardzo przyjemne, być może Twoje dziecko będzie zainteresowane słuchaniem słuchowiska lub dziecięcych piosenek.
• Dostarcz dziecku do zabawy wiele różnych nieużywanych już sprzętów domowych, np. klucze, stary telefon, chochla, miska, pokrywki od słoików, sitko, gąbka, łyżka, szczotka do włosów itp. – pokazuj w jaki sposób można ich używać.
• Zaproponuj dziecku zabawy z wykorzystaniem pacynek, misiów, lal.
• oglądaj wspólnie z dzieckiem książeczki, zachęcaj do wskazywania obrazków a także do nazywania obrazków – za pomocą dźwięków, słów dźwiękonaśladowczych lub prostych wyrazów.
• nauczcie się prostych wierszyków i piosenek z pokazywaniem – i bawcie się z radością razem.
• zapewnij swojemu maluchowi kontakt z innymi dziećmi, z pewnością nie będą się jeszcze razem bawić, ale będzie okazja do zaobserwowania, w jaki sposób Twoje dziecko reaguje na inne dzieci – czy jest nimi zainteresowane, czy podchodzi i przygląda się ich zabawie, być może zacznie naśladować to, co one robią (często z odroczeniem), albo nawet podejmie jakąś własną inicjatywę.
• Przeciętny dwulatek sam pokaże w co chce się pobawić, Ty możesz mu tylko towarzyszyć i dostarczać nowych pomysłów i miłych wrażeń.
• Jeśli nie pokaże, a Ty nie masz pomysłu jak się pobawić – zawsze możesz sięgnąć do książek – zachęcamy do poszukania pomysłów w poradnikach dotyczących propozycji zabaw dla dzieci.
• Możesz zaproponować zabawę „gdzie jest?” – polegającą zarówno na odszukiwaniu ukrytych przedmiotów, jak i chowaniu się jak w zabawie w chowanego.
• Nie rezygnuj ze wspólnych zabaw relacyjnych – one nadal są bardzo ważne dla dziecka, chociaż już nie tak intensywne jak wcześniej. Dodaj zabawy naprzemienne – raz ja –raz Ty.

Źródło: badabada.pl