Oddychanie to jedna z najważniejszych funkcji życiowych człowieka. Dla przykładu: średnio bez pożywienia człowiek może przeżyć trzy tygodnie, bez wody trzy dni, bez oddechu trzy minuty.
Ćwiczenia oddechowe stanowią bardzo ważną część terapii logopedycznej, gdyż mowa i oddech to czynności ze sobą ściśle związane. To jak oddychają dzieci, wpływa na to jak mówią, a prawidłowe oddychanie stymuluje nie tylko ich rozwój, ale często decyduje także o zdrowiu.
Czym jest prawidłowe oddychanie?
Inaczej oddychamy podczas mówienia a inaczej, gdy milczymy. Gdy nic nie mówimy– wdech i wydech wykonujemy nosem. Jest to tzw. oddychanie statyczne. Powietrze przechodząc przez nos zostaje w nim ogrzane, oczyszczone i częściowo nawilżone. Następnie przechodzi przez gardło, oskrzela, oskrzeliki do pęcherzyków płucnych. Akt wdechu i wydechu trwają prawie tyle samo. Jest to prawidłowy, normatywny tor oddechowy zwany nosowym.
Podczas mówienia jest inaczej. Wdech wykonujemy ustami, jest on krótki i szybki a wydech długi i powolny, ten tor nazywamy ustnym. Wydychane powietrze przechodzi przez krtań gdzie tworzone są dźwięki mowy. Jest to oddychanie dynamiczne i trwa ono tyle, ile wynosi fraza mówiona zdanie, wyraz. Często u dzieci zdarza się zmiana z nosowego sposobu oddychania na tor przez usta. Mówimy wtedy o ustnym torze oddychania.
Jak dochodzi do nieprawidłowego oddychania?
Do zmiany toru oddechowego u prawidłowo rozwijających się dzieci dochodzi najczęściej już w wieku niemowlęcym, podczas pojawienia się pierwszej infekcji związanej z niedrożnością nosa. Katar lub sapka (bardzo ciężkie oddychanie) zmusza dziecko do oddychania torem ustnym. U dzieci, których mięśnie szczególnie w obrębie żuchwy są wiotkie, dość szybko utrwala się oddychanie torem ustnym i pomimo, ustania stanu chorobowego, dysfunkcja oddechu nie mija samoistnie.
Do najczęściej występujących przyczyn nieprawidłowego toru oddechowego zaliczyć można:
- obniżone napięcie mięśni;
- częste infekcje górnych dróg oddechowych;
- przedłużające się karmienie butelką (powyżej 18 miesiąca życia);
- parafunkcje (ssanie smoczka, palca, warg, policzków);
- alergie;
- przerośnięte (powiększone) migdały podniebienne/ migdał gardłowy;
- sytuacje stresowe;
- krzywa przegroda nosowa;
- polipy.
Nieprawidłowe oddychanie powoduje i utrwala wady wymowy
Dzieci, które oddychają przez usta mają problem z pionizacją języka. Podczas artykulacji język nie zmienia swojej pozycji i nie unosi się ku górze.
Wynikiem tego jest:
– międzyzębowa realizacja głosek t, d, n ,s, z ,c, dz.
– nieprawidłowa realizacja głosek wargowych p, b, m i ich zmiękczeń oraz głoski r, l,
– nieczysta wymowa głosek szeregu ciszącego i szumiącego
– skutkuje krótką fazą wdechową i wydechową oraz odpowiada za ograniczoną pracę i niską sprawnością przepony – dziecko mówi szybko, często dobierając powietrze w czasie wypowiedzi, niezgodnie z pauzą logiczną. Taki sposób mówienia może być jednym z czynników utrwalających niepłynność mowy
Jakie są cele ćwiczeń oddechowych?
nauka i utrwalanie prawidłowego toru oddechowego: wyrobienie umiejętności szybkiego, pełnego wdechu i wydłużonej fazy wydechowej, odróżnienie fazy wdechu i wydechu, poszerzenie zasobu wydychanego powietrza wzmocnienie mięśni biorących udział w oddychaniu, dostosowanie długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi, zsynchronizowanie pauz oddechowych z treścią wypowiedzi.
Gdzie szukać pomocy w przypadku nieprawidłowości w oddychaniu?
Bardzo ważne jest, aby w przypadku zauważenia nieprawidłowego sposobu oddychania u dziecka udzielić mu szybkiej pomocy. W zwalczaniu przyczyn nawykowego oddychania torem ustnym mogą pomóc laryngolog i alergolog. We wzmocnieniu mięśnia okrężnego warg, a także wypracowaniu prawidłowej pozycji spoczynkowej języka i jego spionizowaniu pomoże logopeda. Przydatna może okazać się również konsultacja ortodontyczna.
